Leestijd 5 minuten

Een wereld waarin echt en nep niet meer (goed) te onderscheiden zijn: dat is waar het naartoe gaat. Je kunt een lange discussie hebben over hoe mooi of beangstigend dat is. In deze blog zoom ik in op een relatief nieuw fenomeen in deze schemerzone van echt en nep: de virtuele influencer.

Wat is echt en wat is nep? Dat onderscheid kunnen we online alsmaar lastiger maken. Dat komt doordat de techniek van bijvoorbeeld het creëren van gezichten met kunstmatige intelligentie steeds geavanceerder wordt: de zogeheten deepfakes. Je kunt nu zo ongeveer iedereen alles laten zeggen en echt lijkende mensen creëren. Waardoor je je telkens weer moet afvragen: maar is dit een echt mens? En heeft deze persoon dat echt gezegd? We worden online gemanipuleerd waar we bij zitten!

Een recent voorbeeld van voor de gek gehouden worden: Tweede Kamerleden dachten dat ze een videogesprek hadden met de stafchef van Navalny, een Russische oppositieleider die gevangen gezet is in een strafkamp. De kamerleden hadden al snel in de gaten dat er iets niet klopte. Eerst werd gedacht dat het deepfake-technologie was, maar uiteindelijk bleek dat ze te maken hadden met twee Russische komieken die de stafchef van Navalny imiteerden. Tja, met een beetje schmink kom je ook een heel eind. Ander voorbeeld: in Zondag met Lubach zagen we eind 2020 de eerste deepfake van minister-president Rutte. Dat zag er best echt uit, al zie je nu nog wel dat het nep is. Maar de techniek maakt grote stappen voorwaarts!

Tot leven gekomen stripfiguur

Dankzij social media is het heel gemakkelijk geworden om iets te creëren wat helemaal niet in het echt bestaat. Ik bedoel in dit geval niet-bestaande digitale personages, met een achtergrondverhaal, uiterlijke kenmerken en een persoonlijkheid. Denk aan een tot leven gekomen stripfiguur, als Captain America. Of James Bond. Hij is een verzonnen personage maar je hebt toch het idee dat hij echt is omdat een acteur in zijn huid kruipt. Zulke niet-bestaande personages bewonen nu ook sociale media zoals Instagram. Het lijkt daar alsof ze een echt leven leven, maar je zal ze nooit in het echt tegenkomen. Althans, op korte termijn niet.

Esther Olofsson

In Nederland hebben we sinds kort een digitaal personage: Esther Olofsson. Esther bestaat alléén op Instagram. Maar door de foto’s die van haar gepost worden, lijkt het alsof je haar op straat tegen kunt komen. De makers van Esther hebben haar een heus achtergrondverhaal en een persoonlijkheid meegegeven, die je terugziet in de berichten die op Instagram verschijnen. Ze is een 29-jarige expat uit Zweden, woont in Rotterdam. Haar vader heeft haar verlaten toen ze nog heel jong was. En haar moeder heeft in Malmö een eigen architectenbureau. Ze is in haar eentje naar Rotterdam gekomen. De maker, het creatieve bureau Rauw CC, zegt over het creatieproces:

“Het moest een vrouw worden, er was een naam (Esther) en er waren wat voorzichtige contouren van een uiterlijk en karaktertrekken. Deze diepten we verder uit met een karakterstrategiesessie, zodat we haar tot in detail op papier alvast tot leven konden wekken. Om te zorgen dat ze gestructureerd en effectief op social kon verschijnen volgde een contentstrategiesessie. Ondertussen ging de designafdeling los op de digitale uitwerking van Esther.”

Nieuwe marketingtool

Waarom zou je dit doen? Het klinkt duur allemaal. Rauw CC zag mooie internationale voorbeelden van virtuele influencers (daarover later meer) en moet gedacht hebben: dat willen wij ook, en liefst de eerste in Nederland. Een nieuwe marketingtool dus, ‘brand storytelling’. Laat een virtueel karakter het verhaal van jouw merk vertellen, maar wel op een authentieke manier. Gen Z en Millennials zijn er klaar voor!

Je kunt haar stilstaand of bewegend in beeld brengen door een combinatie van technieken: CGI (Common Gateway Interface) en deepfake-technologie. En ze is bewust niet helemaal ‘echt’ gemaakt, het moet wel duidelijk zijn dat dit geen echt persoon is. Echt nep dus.

Je kunt zo’n virtuele influencer natuurlijk precies laten doen en zeggen wat je wil, in tegenstelling tot een influencer van vlees en bloed. De virtuele wordt ook niet moe, ouder, zeurt niet over geld of imago en komt altijd op tijd. Ideaal!

Internationale voorbeelden

Internationaal bestaat de virtuele influencer al wat langer. In China en Japan is het fenomeen virtuele karakters zelfs al normaal. Een beetje zoals ze hun robothuisdieren als echte dieren zien en ze zelfs een echte begrafenis organiseren als de robot ‘dood’ is. Niet alleen zijn er virtuele influencers maar ook popsterren en nieuwslezers. De bekendste virtuele influencer wereldwijd is Lu do Magalu met 5,2 volgers op Instagram. Een winkel in Brazilië gebruikt haar om producten te promoten. Ze heeft een niet heel inspirerend account moet ik zeggen. En dan heb je nog Lil Miquela (3 miljoen volgers) die ‘ingehuurd’ wordt door bedrijven om hun product of merk te promoten. Ze heeft zelfs een paar eigen liedjes, mét videoclip! Knap gemaakt! Shudu is volgens de makers het eerste digitale supermodel met 217.000 volgers. In deze video zie je meer over deze ‘dames’ en hun makers:

 

Terug naar Esther

‘Onze’ Esther heeft nog niet zulke grote aantallen volgers als haar internationale evenknieën. In mei 2021 heeft ze ruim 46.000 volgers op Instagram. En dat is iets waar ik zelf nog niet zo goed bij kan. Haar volgers weten dat ze niet echt bestaat, maar dat zou je niet denken als je de reacties ziet die ze krijgt, bijvoorbeeld over hoe mooi ze is. Ze reageert ook vaak terug, als een echt persoon. Zijn deze reacties geautomatiseerd of zijn mensen van vlees en bloed in haar huid en haar Instagram-account gekropen?

Het gaat om het verhaal

Uit een eerste onderzoek van Kenniscentrum 010 van de Hogeschool Rotterdam blijkt dat jongvolwassenen nauwelijks onderscheid maken tussen, in dit geval, virtuele influencer Miquela en een influencer van vlees en bloed. Overkomen als een echt mens met een goed verhaal blijkt voor deze doelgroep belangrijker dan uiterlijk.

Om beter te begrijpen hoe je dit virtuele fenomeen naast menselijke mensen kunt zetten, ga ik Esther Olofsson zelf eens een tijdje volgen, en de reacties lezen. Misschien ga ik zelfs wel reageren. Om écht te snappen wat zo’n virtuele influencer met je doet.